Hvar er ýsan? Er markaður með veiðiheimildir innan ársins að lognast út af?

Eftirfarandi grein eftir Örn Pálsson birtist í Fiskifréttum 1. júlí sl.:

 „Í síðustu viku birtist frétt á heimasíðu LS - smabatar.is - undir fyrirsögninni „Óskilvirkur kvótamarkaður með ýsu“. Með fréttinni var vakin athygli á því að á sama tíma og ýsan væri fullnýtt hjá útgerðum krókaflamarksbáta ætti eftir að veiða 30% af úthlutuðum heimildum í aflamarkskerfinu.

Þar sem búið er að minnka flutningsrétt milli ára úr þriðjungi af úthlutuðu aflamarki niður í 10% var dregin sú ályktun að þúsundir tonna af ýsu mundu ekki nýtast til verðmæta, með veiðum, á fiskveiðiárinu. 15 þús. tonn óveidd og heimilt að flytja 4 þúsund tonn yfir á næsta fiskveiðiár.

 

Ýsukvóti illfáanlegur

Allt yfirstandandi fiskveiðiár hafa útgerðir krókaaflamarksbáta reynt auka veiðiheimildir sínar í ýsu með því að leigja úr aflamarkskerfinu. Það hefur gengið illa, þrátt fyrir að greitt hafi verið þrisvar sinnum hærra verð en á síðasta fiskveiðiári. Aðeins 1.881 tonn hafa fengist, sem er það minnsta sem flutt hefur verið á krókaaflamarksbáta síðastliðin 5 fiskveiðiár. Alls hafa krókaaflamarksbátar aukið veiðiheimildir sínar í ýsu um tæp 20 þúsund tonn á þessum árum.  Sundurliðun:         

Ýsukvóti

Leiga út aflamarkskerfi

í krókaaflamarkskerfi

                                                                                    *til 23. júní sl.

 

Tregða til að leigja frá sér

Á aðalfundi LS í október sl. gagnrýndi ég tregðu stórútgerðarinnar að leigja frá sér ýsu eins og undanfarin ár. Af meðfylgjandi tölum að dæma er hægt að álykta að úthlutaður kvóti til stórútgerðarinnar hafi verið töluvert umfram veiðimöguleika hennar. Að sjálfsögðu er aldrei á vísan að róa og flestir vonast að sjálfsögðu eftir að geta nýtt veiðiheimildir sínar með veiðum. Það lá þó nokkuð fyrir að töluvert erfiðara var fyrir togarana að ná ýsunni heldur en verið hafði árin á undan. Minna magn virtist vera á ferðinni á þeirra veiðislóð heldur en undanfarin ár.

Í ræðu minni á fundinum taldi ég eina af ástæðum þessa vera tilraunir kvótamiðlunar til að stýra markaðinum. Komin var upp kjöraðstaða til þess, þar sem kvótamiðlun fiskmarkaðanna var skyndilega lokað öllum á óvörum. Frekari vanga veltur um þetta efni þurftu þó að bíða betri tíma þar sem þær kröfðust töluverðrar rannsóknarvinnu.

 

Skoðað undir teppið

Við skrif þessarar greinar ákvað ég að skoða örlítið undir teppið. Ég rýndi í aflastöðulista fyrir ýsu á heimasíðu Fiskistofu.  Eins og staða hans var 28. júní sl. kom fram að nokkrar útgerðir eiga eftir gríðarlegt magn af ýsu sem er langt umfram það sem skip í eigu þeirra hafa flutningsrétt á.  Margar ástæður geta verið fyrir þessu, auk þess sem hér var nefnt að framan. Nefna mætti til viðbótar markaðstengdar ástæður tengdar mörkuðum erlendis og markaðslegar í því skyni að rífa upp leiguverð á ýsukvóta hér heima. Það síðara hefur tekist, um það fyrra meiri óvissa um og kannski hugarórar einir. 

 

Staðan hjá einstökum útgerðum

Þegar skoðaður var aflastöðulisti Fiskistofu í ýsu 28. júní sl. kom í ljós að alls voru 8 skip með flutningsstöðu í ýsu umfram 500 tonn, þ.e. mismunur þess sem flutt hefur verið til viðkomandi og frá, eins og sést meðfylgjandi töflu.

Aflamark í ýsu

*Tilfærsla til skips

umfram færslur frá skipi

Skip	Tonn
Barði NK /  SVN	902
Drangavík VE /  VSV	705
Sólborg RE /  Brim	590
Kristinn ÞH /  Vísir	569
Fjölnir SU /  Vísir	535
Björgólfur EA /  Samherji	535
Þorv. Lár SH /  Samherji	520
Sólbakur EA /  Brim	501

 Við þessa vitneskju lá beinast við að skoða kvótastöðu viðkomandi útgerða í ýsu. Þær áttu allar sammerkt að hafa losað sig við veiðiheimildir sem nemur hundruðum tonna umfram það sem flutt hafði verið til þeirra. Einnig að eiga eftir að nýta ýsuveiðiheimildir langt umfram það sem útgerðirnar hafa heimild til að flytja yfir á næsta fiskveiðiár.

Í töflunni hér að neðan er framangreint dregið saman.

Kvótastaða fimm útgerða í ýsu

28. júní sl. skv. vef Fiskistofu

Útgerðir	Staða eftir tilfærslu	Flutnings- réttur	Ónotað
Brim	1.481	268	1.213
Síldarvinnslan	768	97	671
Vinnslustöðin	733	194	538
Vísir	806	291	515
Samherji	407	142	265

 

Skellt í lás

Einn af helstu styrkleikum kvótakerfisins er varðar hagræðingu innan þess er að veiðiheimildir hafa nánast hindranalaust geta færst milli skipa.  Þar til fyrir rúmu ári var markaðurinn frjáls og nánast án afskipta og veiðiheimildir fluttust í miklum mæli milli skipa og frá aflamarksskipum til krókabáta. Á undanförnum árum hafa þannig margir krókabátar getað gert út allt fiskveiðiárið með því að bæta við sig veiðiheimildum, fá leigt til sín og eins og fyrr greinir hafa þúsundir tonna flust úr aflamarkskerfinu inn í krókakerfið.  Krókabátar hafa þannig getað útvegað nægan fisk til ferskfiskvinnslanna.

Í lok síðasta fiskveiðiárs varð breyting á þessu.  Þá ákváðu fiskmarkaðirnir illu heilli að hætta með alla kvótamiðlun, skella í lás.  Það kom mörgum á óvart því ekki var álitið að miðlunin væri baggi á fiskmörkuðunum. 

Í kjölfar þessarar ákvörðunar snéru margir viðskiptavinir sér beint til þeirra sem þeir höfðu leigt veiðiheimildir af undanfarin ár. Nú brá hins vegar svo við að útgerðin vísaði til kvótamiðlunar sem LÍÚ stjórnar og stýrir hvort krókaaflamarksbátar geti bætt við sig veiðiheimildum. 

 

Uppástunga

Að lokum skal hér ítrekuð hugmynd frá sl. hausti er varðar nýtingu á ýsu.  Ýsa veidd á línu til loka fiskveiðiársins teljist ekki til afla- né krókaaflamarks. Hámark hvers og eins væri 30% þess magns sem hann veiddi á sl. fiskveiðiári.

Markmiðið er að nýta útgefinn ýsukvóta til verðmæta með veiðum og vinnslu.“  

 

Höfundur er framkvæmdastjóri Landssambands smábátaeigenda.