Landssamband smábátaeigenda hefur sent atvinnuveganefnd Alþingis umsögn við frumvarp um breytingu á lögum um veiðar í fiskveiðilandhelgi Íslands og lögum um stjórn fiskveiða (veiðistjórn grásleppu).
Í umsögn LS eru ítrekaðar samþykktir aðalfunda félagsins um andstöðu við kvótasetningu á grásleppu.
Stærðarmörk báta afnumin
Að óbreyttu mun frumvarpið afnema öll stærðarmörk báta sem stunda mega grásleppuveiðar og jafnframt reglur sem takmarka fjölda neta
Í umsögninni gagnrýnir LS að hvorki atvinnuveganefnd Alþingis né Matvælaráðuneytið hafi kallað til sérfræðinga til að leggja mat á áhrif fyrirhugaðra breytinga á hinar dreifðu byggðir, mannlíf, menningu og annarra verðmæta sem þær búa yfir. Hvaða áhrif það hefur að útgerð hefðbundinna grásleppubáta muni fjara út á næstu árum? Í þeirra stað kæmu stærri bátar þar sem handhafi aflahlutdeildarinnar væri í fæstum tilvikum um borð og áhöfnin ekki með heimilisfesti í plássinu. Samþjöppun og fækkun útgerða. Allt sjálfstæði afnumið.
Veiðiskylda
Með kvótasetningu verða aðilar að uppfylla veiðiskyldu eins og aðrir bátar og skip með aflamark. Veiða ekki minna en helming „af úthlutuðu aflamarki sínu og aflamarki sem flutt hefur verið frá fyrra fiskveiðiári, í þorskígildum talið, fellur aflahlutdeild þess niður og skal aflahlutdeild annarra skipa í viðkomandi tegundum hækka sem því nemur.“
Margir grásleppubátar hafa ekki aflahlutdeild í neinni tegund. Setning aflamarks á grásleppu myndu skapa þeim þó nokkur vandræði. Þeir gætu t.d. ekki svarað tilboðum um lág verð frá kaupanda með því að hefja ekki veiðar.
Í stað þess að hafa ákveðinn fjölda veiðidaga á hverri vertíð og eiga möguleika á góðri afkomu af veiðum, mun lagasetning í mörgum tilfella leiða til starfsloka þar sem eftir situr verðlítill bátur án veiðiheimilda, með verðlausan búnað og veiðarfæri.
Óbreytt veiðikerfi uppfyllir megintilgang frumvarpsins
Í nefndaráliti meirihluta atvinnuveganefndar 6. júní 2023 við afgreiðslu til 2. umræðu kemur skýrt fram hvers ætlast er til með lagasetningunni. Þar segir:
„Megintilgangur frumvarpsins er að auka fyrirsjáanleika við grásleppuveiðar og að tryggja betur sjálfbærar og markvissar veiðar. Á undanförnum árum hefur veiðistjórn grásleppu sætt gagnrýni fyrir að vera ómarkviss og ófyrirsjáanleg fyrir þá sem stunda veiðarnar.“
Hafrannsóknastofnun staðhæfir að frumvarpið leiði ekki af sér meiri fyrirsjáanleika, hvað varðar veiðiráðgjöf og gang veiða. Sjómenn eru alltaf í óvissu um hversu mikið má veiða, framlagt frumvarp breytir engu þar um. Ráðgjöf stofnunarinnar um leyfilegan heildarafla getur ekki legið fyrir fyrr en við mánaðamótin mars - apríl eða 12 dögum eftir að hefðbundinn byrjunardag 20. mars. Ástæða þess er að stofnunin byggir á gögnum úr stofnmælingu botnfiska sem framkvæmd er í mars.
Að mati stjórnvalda er megin forsenda fyrir sjálfbærum veiðum sú, að ekki skuli veitt umfram leyfilegan heildarafla. Ráðherra tekur ákvörðun og byggir hana ráðgjöf frá Hafrannsóknastofnun. Myndin hér að neðan sýnir að við núverandi veiðistýringu hefur því markmiði verið náð.
Að gera hlé á veiðum
Í frumvarpinu kemur einnig fram gagnrýni á núverandi kerfi að veiðitími sé bundinn „ákveðnum samfelldum dögum sem þýðir að þegar leyfi er virkjað á skip hefst talning daga óháð veðri, sem getur ýtt undir að veitt sé þótt veður séu slæm eða óæskilegur meðafli sé mikill. Þá er ekki unnt að taka tillit til bilana, veikinda eða annarra ófyrirséðra tafa.“
Í stað þess að veiðitímabilið sé afmarkað af ákveðnum fjölda samfelldra daga, hafa heildarsamtök smábátaeigenda - Landssamband smábátaeigenda lagt til að veiðidagar teljist aðeins þeir dagar sem net eru í sjó. Með tímabundnu hléi á veiðum mætti þannig forðast meðafla og netatjón vegna óveðurs án þess að útgefnir veiðidagar teldu.
Fiskistofa hefur ætíð mælt gegn tillögu LS, segir hana kalla á aukið eftirlit og alls kostar óvíst með árangur. Á fundum með stofnuninni var varpað fram þeirri hugmynd að líklegt væri að ná mætti fram áherslum LS með því að miða við fjölda landana í stað veiðidaga. Að mati Fiskistofu væru engin vandamál hvað eftirlit varðar við þá veiðistýringu.
Jafnframt hefur LS óskað eftir tveimur öðrum breytingum á núverandi fyrirkomulagi grásleppuveiða:
- Heimilt verði að sameina tvö grásleppuleyfi á bát
- Grásleppuleyfi hvers báts gildir að lágmarki í 25 veiðidaga. Heimilt verði að fjölga dögum eftir því hversu margir bátar fara til veiða. Við þá ákvörðun verði haft samráð við Hafró og LS.
Tilraunaúthlutun
Útfrá gögnum Fiskistofu og frumvarpinu eins og það liggur fyrir ákvað LS að reikna út væntanlegar aflaheimildir allra þeirra 440 báta sem virkjað hafa leyfi sín á árunum 2014-2019 og 2021-2022. Útreikningarnir (birt án ábyrgðar) eru byggðir á frumvarpi meirihluta atvinnuveganefndar og miðað er við heildarafla grásleppubáta á síðustu vertíð, 3.797 tonn. Taflan sýnir afladreifingu.
1 Bátur | > 30 tonn |
24 Bátar | > 20 tonn |
71 Bátar | > 15 tonn |
369 Bátar | < 15 tonn |
272 Bátar | < 10 tonn |
150 Bátar | < 5 tonn |
Á vertíðinni 2023 voru 98 bátar (58%) með meira en 15 tonna afla. Samkvæmt útreikningnum verður úthlutun samkvæmt frumvarpinu og áðurgefnum forsendum um 37% af meðaltali þriggja bestu viðmiðunaráranna.
Hver verður kvótinn?
Verði frumvarpið að lögum standa margir grásleppusjómenn frammi fyrir því að aflaverðmæti veiðiheimilda nægja ekki fyrir þeim kostnaði sem þeir hafa lagt í. Dæmi þar um: Meðaltal þriggja bestu ára viðmiðunartímabilsins 21,8 tonn væntanleg úthlutun 8,1 tonn.
Veiðiheimild á síðustu vertíð takmarkaðist við 45 daga.
Kallað eftir tilraunaúthlutun
- Þar sem frumvarpið fjallar um lífsviðurværi hundruð sjómanna er alþingismönnum nauðsynlegt að kalla eftir útreikningum á aflaheimild hvers báts og upplýsa kjósendur sína. Þannig verður ekki hægt að segja eftir á „nú var þetta svona, ég hefði aldrei samþykkt þessar breytingar ef ég hefði vitað að þær myndu binda endi á grásleppuútgerðina hjá þér“.
- Samfara tilraunaúthlutun sem hér var nefnd þarf að greina hlut hvers svæðis með tilliti til möguleika á að gera út. Líklegt er að framboð og eftirspurn á veiðiheimildum leiði til þess að verð á þeim verði afar misjafnt milli veiðisvæða.
Ábendingar LS um frumvarpið
- Við beinar veiðar á grásleppu eru notuð net. Krókaaflamarksbátar hafa eingöngu heimild til að veiða með línu og handfærum, þeim er óheimilt að nota net til veiða á tegundum í aflamarki. Með óbreyttu frumvarpi verður krókaaflamarksbátum óheimilt að nýta aflamark í grásleppu með veiðum.
- Í frumvarpið vantar skýringar á hvaða veiðisvæði aflamark lendir þegar aflareynsla er fengin á fleiri en einu svæði. Heimilisfesti báts jafnvel utan þeirra svæða.
Hvað breytist verði frumvarpið að lögum?
- Frá árinu 1997 (27 ár) hafa allir 450 leyfishafarnir haft jafnan rétt til að stunda grásleppuveiðar. Þeir sem virkja leyfin fá jafnmarga veiðidaga á viðkomandi vertíð. Frumvarpið mun skerða réttindin og gera möguleika margra til veiða að engu. Það gæti leitt til málaferla þar sem látið yrði reyna á stjórnskrárvarinn rétt.
- Úthlutað aflamark í grásleppu mun ekki nægja til að skila hagnaði hjá fjölmörgum. Veiðiheimildir munu því að nokkrum árum liðnum tilheyra fáum fjársterkum aðilum. Á þeim tíma gæti markaður fyrir afurðina að engu orðið þar sem veiðin mun ekki nægja til að svara eftirspurn. Jafnframt mun breytingin leiða til þess að sjálfstæði nýrra aðila mun ekki lengur verða fyrir hendi.
- Í stað þess að veiðarnar hafi eingöngu verið stundaðar á smábátum, munu þær færast til stærri báta þar sem frumvarpið takmarkar ekki stærð eins og nú er.
- Sá ljómi og menning sem einkennt hefur hinar dreifðu byggðir á gráslepputímabilinu mun hverfa.
- Líklegt er að breytingin leiði til fjölgunar báta á strandveiðum umfram það sem verið hefur þannig að krafa um aukinn hlut þeirra í þorski réttmæt.
- Allt frá upphafi grásleppuveiða hafa afurðaverð og markaðir stýrt fjölda báta á veiðum. Séu verð há samfara góðum markaðshorfum flykkjast rétthafar til veiða, að sama skapi fækkar í hópnum þegar verð eru lág og erfitt með sölu.
- Á útgerð grásleppubáta leggst sú skylda að veiða þarf a.m.k. 50% af úthlutuðu aflamarki í þorskígildum talið til að viðhalda aflahlutdeild.
- Veiðigjald leggst á afla grásleppubáta.